قوس زندگی منصور حلاج

بسم الله الرحمن الرحیم

حسین بن منصور حلاج در حدود سال 244 هجری (857 م) متولد شده و تا سال 309 هجری (922 م) زندگی کرده است. او در طور از روستاهای شهر بیضاء، شهری نزدیک به شیراز بدنیا آمده است. پدرش که شاید حلاجی میکرده در خردسالی او را به واسط میبرد و این باعث می شود فارسی را نداند. در دوازده سالگی قران را در دارالحفاظ واسط حفظ می شود و در تعلیم قران از صرف و نحو به معنا کشیده شده و در آن عمیق می شود و در معنا به شور و جذبه می رسد. خانواده و موطن اصلی اش را رها کرده و در واسط اولین استادش سهل تستری را شاگردی می کند و چله نشینی ( اربعین موسی) را می آموزد. و در بیست سالگی به بصره می رود و شاگرد مدرسه حسن بصری می شود. در آبادان بدست عمرومکی خرقه ی طریقت می پوشد و پیر طریقت می شود. همسری اختیار کرده و از همین یک همسر دارای سه پسر و یک دختر می شود. با خانواده اش زندگی زاهدانه و پر از ایمانی داشته و اهل انجام فرائض بود. در نبود او برادر همسرش، خانواده ی او را کفالت می کرد. میان مرشدش عمرو مکی و پدر همسرش اقطع جدال همیشگی بوده و جنید بغدادی او را به شکیبایی در این اختلاف فرا می خوانده است. تا اینکه تحمل از دست داده و در 26ساگی برای اولین حج به مکه می رود و با روزه و سکوت و عمره یک سال در مکه می ماند.  

او در منازعات فهمیده بود که جدال و خونریزی، به شیوه ی اهل دنیا، وحدت امت محمدی را از میان برده است. عبادت و نفس کشی و پارسایی را راه حصول وحدت میدانست. عزلت گزینی و خزیدن در گوشه ی تنهایی و خلوت را نمی پسندید و در اینباره با عمرومکی استادش اختلاف پیدا کرد. او در موارد شرعی، سنگین ترین راه را که، تلفیق احکام مذاهب چهارگانه اهل سنت بود، را برگزید و به این ترتیب نگین خاتم مریدان شد. وقتی از مکه به اهواز برگشت با مردم سخن گفت و صوفیان ریا کار را رسوا کرد و خرقه ی صوفیانه را از تن درآورده و بدور انداخت تا مانند آنان مجبور به خموشی نباشد و آزادانه حرف بزند. با مردم و بازرگانان و اهل سواد به صحبت می نشست. برخی از اهل سنت ایرانی به او گرویدند و مسیحیان گرویده به اسلام که بعضی از ایشان به وزیری در بغداد هم رسیده بودند با او همراه و همنوا شدند و تا پایان کارش هم، پایدار ماندند و اما معتزله و غلات با حلاج درافتادند. خراج بگیران و مامورین مالیات که از غلات بودند، اطعام و کمک مالی به درماندگان را نیرنگ خوانده و مردم را بر علیه اش می شوراندند. او به دعوت مردم می پرداخت و می گفت فارغ از هر کیش و مذهبی خدا را در وجود خود بجویند و گویا خود را در مقامی وارسته از هر مذهب می دانست. به او لقب حلاج الاسرار دادند. او می گفت: "چنان نیست که هر کس در اختیار مسلک خود آزاد باشد و تقدیر رفته ای هم هست". او معتقد بود سر رشته ی تمام مسلک ها و مذاهب به یکجا ختم می شود و باید از آداب و رسوم ظاهری پا بیرون گذاشت، تا از حقیقت خدا آگاه شد و لذت برد." او عمدا اصطلاحات مخالفین خود را بکار می برد تا آن را در زبان خود پاک و بلند آوازه کند. از بصره به سوی خراسان رو به شهر تالقان رفت تا عربی خوانان را ارشاد کند در شهرها سفر می کرد تا انتهای شهرها می رفت و در پاسگاهها و اماکن نظامی ساکن میشد و در مرزها پنج سال ماند. پس از پنجسال به اهواز بازگشت و توسط وزیری با خانواده اش به مرکز خلافت یعنی بغداد رفت و گروهی از بزرگان را هم با خود برد. با چهارصد شاگرد خود برای بار دوم به مکه رفت. در همین سفر، گروهی از یارانش به او تهمت نیرنگ و شعبده و جادوگری و سازش با جن زدند.

حلاج به جهانگردی پرداخت. به کشورهایی خارج از قلمرو اسلام رفت. از هندوان هندوستان، پیروان مانی و بودائیان ماوراء النهر دیدن کرد از راه دریا و یا از راههای کوهستانی به همه جا سر می زد، به چین نیز رفت. منصور بعد از این جهانگردی فراتر از اسلام، به فکر هماهنگ کردن تمام جهانیان، به آهنگ شوق یزدانی افتاد. در نهاوند وقتی بوق و کرنای نوروزی شنید گفت "کی باشد که من تحفه ی نوروزی خود را بگیرم" و بعد از آن گفت "کی باشد که به کشتارگاه برسم و بخداوند نزدیک شوم؟" سیزده سال بعد، چون منصور را در برابر چشم همگان، در مدت سه روز در کشتارگاه مثله کردند، موسم بهار و ایام نوروز نجومی بود، یکی از شاگردانش این سخن را بیاد آورده و به شوخی گفت: ای بزرگوار تحفه ات را گرفتی و عیدی نوروزی را برایت آوردند؟ پاسخ داد: " آری مرا به کشف و یقین تحفه دادند و از این تحفه شادم و افسوس می خورم که چرا زودتر به این شادمانی نشتافته بودم."

یستعجل بها الذین لایومنون بها والذین آمنوا مشفقون منها و یعلمون انها الحق ( سوره ی شوری آیه 17)

آنانکه به آن (ساعت) باور ندارند می گویند: زود بیاید و آنانکه باور دارند از آن می هراسند، و یقین دارند که راست است ( آن آمدن ساعت)

خلاصه ی از فصل اول از سه فصل کتاب قوس زندگی منصور حلاج نوشته لوئی ماسینیون به ترجمه دکتر روان فرهادی 

توصیه می کنم برای آشنایی بیشتر با او و دریافت رموز عرفانی زندگی اش که لبالب از عشق بازی با خداست را در این کتاب بخوانید